افزایش تورم و سقوط ارزش پول: چرا اقتصاد ترکیه در چنین آشفتگی قرار گرفته است؟

به نظر می‌رسد که اقتصاد ترکیه در لبه پرتگاه هست و حتی عده‌ای عقیده دارند که در حال فروپاشی است. تورم سرسام‌آور و سقوط لیر، میلیون‌ها ترک را به مرز نابودی مالی رسانده و کارخانه‌ها، کشاورزان و خرده‌فروشان را در سراسر کشور به شدت تحت فشار قرار داده است.

بر اساس نظرسنجی مرکز تحقیقات اجتماعی Yöneylem، بیش از دو سوم مردم در ترکیه برای پرداخت هزینه غذا و تامین هزینه کرایه خانه خود با مشکل مواجه هستند که به افزایش بیماری‌های روانی و بدهی دامن می‌زند.

اما شرایط در همین سال‌های گذشته به این شکل نبود. اقتصاد ترکیه طی دو دهه گذشته جهش قابل‌توجهی داشته است – که نتیجه آن رشد تولید ناخالص داخلی سالانه 5.8 درصد (به طور متوسط) در بین سال‌های 2002 تا 2021 بود.

خب، چه اشتباهی رخ داد؟

مارپیچ کاهش ارزش

از هرکسی که به صورت مستمر به ترکیه می‌رود بپرسید، به شما می‌گوید لیر ترکیه در وضعیت خوبی نیست. از سال 2013، ارزش این ارز به طور پیوسته کاهش یافته و در طی 12 ماه گذشته به ورطه نابودی رفته است.

در سپتامبر 2021، 1 دلار آمریکا حدود 8 لیر ترکیه ارزش داشت، اما تا دسامبر 2022، این رقم به نزدیک 19 رسیده است. یکی از پیامدهای اصلی این کاهش ارزش، تورم است.

وقتی ارزش ارز کاهش می‌یابد، چیزهایی که از خارج وارد کشور می‌شوند، گران می‌شوند. باتوجه‌به اینکه اکثر کشورها واردکننده کالاهایی مانند سوخت، مواد یا فناوری هستند، ارز ضعیف‌تر به معنای قیمت بالاتر است. این امر به تورمی بی‌سابقه در ترکیه دامن زده است – یکی از بالاترین نرخ‌ها در اروپا.

موسسه آمار ترکیه گزارش داد که تورم در ماه اکتبر به بالاترین میزان در 25 سال گذشته یعنی 85.5 درصد رسیده است، اگرچه بسیاری ادعا کرده‌اند که نرخ واقعی احتمالاً بالاتر است. تحلیلگران مستقل در ENAG برآورد کردند که تورم سالانه در واقع 176 درصد است.

کسب‌وکارهای ترکیه تحت تأثیر کاهش ارزش لیر قرار گرفته‌اند که باعث افزایش هزینه‌های تولید شده است، درحالی‌که دستمزد مردم کاهش یافته است و اکنون می‌توانند با پول خود کمتر خرید کنند.

دکتر Cem Oyvat، مدرس اقتصاد در دانشگاه گرینویچ، می‌گوید:

«وضعیت برای کارگران ماهر حتی بدتر است که منجر به «فرار مغزها» از این کشور شده است.»

او می‌گوید از دست دادن چنین استعدادهایی، پتانسیل آسیب رساندن به اقتصاد ترکیه را در آینده دارد، زیرا این افراد می‌توانستند مشاغل زیادی در اقتصاد کشور ایجاد کنند و یا حتی در مشاغل مهم به کار گرفته شوند.

به گفته دکتر اویوات، رشد قوی تولید ناخالص داخلی که ترکیه در دهه‌های گذشته تجربه کرد، در وهله اول «حتی پایدار» نبود.

برخی از اینها به دلیل مسائل ساختاری فاندامنتالی است، مانند کسری حساب‌جاری ترکیه، به این معنی که این کشور بیشتر از صادرات خود وارد انجام می‌دهد، اما موضوع دیگری هم هست که باید به آن توجه داشت: نرخ بهره.

هنگامی که اقتصادها با سرعت بالایی رشد می‌کنند، افزایش نرخ بهره اغلب توسط بانک‌های مرکزی برای خنک‌کردن اقتصاد استفاده می‌شود. آنها این کار را با افزایش هزینه استقراض پول انجام می‌دهند (یعنی وام‌گرفتن گران تمام می‌شود) که باعث کاهش فعالیت اقتصادی می‌شود.

هرچند در ترکیه برعکس این اتفاق افتاده است. نرخ بهره توسط بانک مرکزی ترکیه بسیار پایین نگه داشته شده است که باعث شده است اقتصاد از کنترل خارج شود.

در نتیجه اعتماد به اقتصاد کاملاً از بین رفته است و در همین حال سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی به دلیل سقوط آزاد لیر پول خود را از ترکیه خارج کرده‌اند.

عده‌ای از کارشناسان عقیده دارند که نرخ بهره پایین عمدتاً به دلیل درک «غیرمتعارف» رئیس‌جمهور رجب طیب اردوغان از سیاست‌های پولی است. شخصی که با وعده سرازیر کردن پول ارزان به اقتصاد (یعنی کاهش هزینه استقراض) در انتخابات پیروز شد. اما به عاقبت این کار فکر نکرده بود.

نرخ بهره پایین برای «حامیان مالی» حزب عدالت و توسعه اردوغان، که در بخش ساخت‌وساز و املاک فعال هستند و وام ارزان مثل موهبتی برایشان هست، می‌تواند حرکتی بسیار سودآور باشد.

البته در این میان نباید از پیشینه مذهبی اردوغان هم غافل شد – چیزی که خودش هم گاهی به آن اشاره می‌کند. او یکی از اولین رهبران ترک در دوران پس از آتاتورک بود که به مدرسه حرفه‌ای مذهبی به نام امام حاتپ رفت و بر بیزاری اسلام از ربا – که قرض‌دادن پول با بهره را گناه می‌داند – تاکید داشت و آن را یکی از دلایل کاهش نرخ بهره سال 2021 عنوان کرده است.

دیدگاه‌های سنت‌گرایانه اردوغان و سیاست‌های موسوم به «نئو عثمانی» که شامل سرمایه‌گذاری هنگفت ترکیه در مساجد و سایر مؤسسات مذهبی در داخل و خارج از کشور بود، طی سال‌ها او را به شخصی محبوب در میان حامیان محافظه‌کارترش تبدیل کرد.

بااین‌حال، منتقدان او بارها ادعا کرده‌اند که اینها می‌تواند بخشی از ترفند پوپولیستی او برای تحت تأثیر قراردادن رأی‌دهندگان در کشوری با سکولاریسم نهادینه شده برای نزدیک به یک قرن باشد.

چرا اوضاع در ترکیه تغییر نمی‌کند؟

مقامات ترکیه از آنچه در حال وقوع است آگاه هستند و همیشه در همه‌جا در مورد این وضعیت صحبت کرده‌اند.

بااین‌حال، برخلاف اکثر اقتصادهای پیشرفته دنیا، بانک مرکزی ترکیه مستقل از دولت نیست، به این معنی که رسیدگی به این مشکل برای آنها دشوار است.

تابه‌حال چندین وزیر دارایی و روسای بانک مرکزی «اساساً به دلیل ایستادگی در مقابل اردوغان» و به چالش کشیدن سیاست‌های غیرمتعارف او برکنار شده‌اند و این باعث شده است که اوضاع هر روز بدتر شود.

در یک مصاحبه با یورونیوز یکی از منتقدان دولت گفت:

«اردوغان دیگران را مقصر وضع موجود می‌داند. او تیمی از افراد در اطراف خود دارد که همگی بله‌قربان‌گو هستند. آنها حقیقت را به رئیس‌جمهور نمی‌گویند. همه چیز مثل داستان لباس جدید امپراتور است.»

او اضافه کرد:

«در 10 سال اول حکومت حزب عدالت و توسعه، آنها سیاست‌های ارتدوکسی داشتند و دولت بیشتر شبیه یک کلیسای بزرگ بود. اما اکنون اساساً فقط اردوغان در مرکز است و تمام مراکز قدرت دیگر در حزب مجبور شده‌اند بیرون بروند. یعنی در واقع دیگر هیچ کنترل و تعادلی وجود ندارد.»

اما شرایط در جامعه و در میان مردم چطور است؟

اردوغان و حزب عدالت و توسعه در نظرسنجی‌ها به دلیل اوضاع اقتصاد وحشتناک سقوط کردند و تسلط حزب بر دو شهر بزرگ ترکیه یعنی استانبول و آنکارا را در انتخابات محلی 2019 از دست رفت. طبیعی هم هست؛ مردم خیلی ناراحت هستند. آنها شاهد سقوط استانداردهای زندگی خود هستند.

روز قضاوت برای اردوغان در سال 2023 فرا می‌رسد، زمانی که ترکیه قرار است یک انتخابات سراسری برگزار کند، اگرچه این احتمال وجود دارد که او بتواند اوضاع را تغییر دهد، به ویژه با استفاده از هزینه‌های عمومی.

اردوغان می‌تواند پول زیادی برای راضی‌کردن بخش‌های خاصی از مردم، مانند بازنشستگان و کارکنان بخش دولتی صرف کند. او مطمئناً از بودجه برای کمک به کسانی که فکر می‌کند کلید پیروزی در انتخابات هستند، استفاده خواهد کرد. حداقل دستمزد قانونی اخیراً در ترکیه باتوجه‌به تورم سرسام‌آور دو برابر شده است.

اما یک تاکتیک خطرناک هم روی میز است و باید برای آن احتمالی در نظر گرفت.

ممکن است رئیس‌جمهور ترکیه شروع به سرکوب صداهای مخالفان خود کند؛ همان طور که اکرم امام اوغلو، شهردار استانبول را در ماه دسامبر به اتهام توهین به مقامات و تهیه پیش‌نویس قوانین رسانه‌ای جنجالی که اطلاعات نادرست را جرم‌انگاری می‌کند، زندانی کرد.

بااین‌حال، اگر نظرسنجی‌ها همچنان امیدوارکننده نباشد و سیاست‌های اقتصادی او تغییر نکند، چشم‌انداز بلندمدت دولت او تیره‌تر خواهد شد.

پیش‌بینی انتخابات سخت است. اما این رای‌گیری سرنوشت‌سازترین مورد در 20 سال گذشته خواهد بود. اردوغان قطعاً از تمامی ابزارهای خود برای پیروزی استفاده خواهد کرد. روزهای هیجان‌انگیزی در انتظار ترکیه است.

منبع: Euronews