کابوس جمعیتی روسیه بدتر خواهد شد

یک تراژدی جمعیتی در روسیه در حال رخ دادن است. طی سه سال گذشته، این کشور در نتیجه جنگ، بیماری و مهاجرت، حدود 2 میلیون نفر بیشتر از حد معمول از دست داده است. امید به زندگی مردان ۱۵ساله روسی تقریباً پنج سال کاهش یافته و به همان میزان در هائیتی رسیده است. تعداد روس‌هایی که در آوریل 2022 به دنیا آمدند بیشتر از ماه‌های اشغال هیتلر نبود. و از آنجا که تعداد زیادی از مردان در جنگ مرده یا در تبعید هستند، اکنون تعداد زنان حداقل 10 میلیون از مردان بیشتر است.

جنگ تنها علت اصلی این مشکلات نیست، بلکه این وضعیت را بدتر کرده است. بر اساس برآوردها، 175,000 تا 250,000 سرباز روسی در سال گذشته کشته یا زخمی شده‌اند (ارقام ادعایی روسیه کمتر است). چیزی بین 500000 تا 1 میلیون نفر از افراد تحصیل‌کرده و جوان عمدتاً برای فرار از این شرایط جنگی به خارج فرار کرده‌اند. حتی اگر روسیه هیچ مشکل جمعیتی دیگری نداشت، از دست دادن تعداد زیادی در چنین مدت کوتاهی دردناک بود. این‌طور که پیداست، خسارات جنگ بار بیشتری را بر دوش جمعیت در حال کاهش و بیمار روسیه می‌اندازد. روسیه ممکن است وارد یک حلقه نابودی کاهش جمعیت شود.

ریشه‌های بحران روسیه به 30 سال قبل بازمی‌گردد. این کشور در سال 1994 با 149 میلیون نفر به اوج جمعیت خود رسید. اما از آن زمان به صورت زیگزاگ به سمت پایین حرکت کرده است. این رقم در سال 2021 145 میلیون بود (این رقم، از سازمان ملل، 2.4 میلیون نفر از ساکنان کریمه را که روسیه در سال 2014 مصادره کرده و در جمعیت خود گنجانده بود، حذف نمی‌کند).

بر اساس پیش‌بینی‌های سازمان ملل، در صورت تداوم الگوهای فعلی، مجموع جمعیت می‌تواند در 50 سال آینده فقط 120 میلیون نفر باشد. به گفته الکسی راکشا، یک جمعیت‌شناس مستقل که قبلاً برای سرویس آمار دولتی کار می‌کرد، اگر فقط به سال‌های صلح نگاه کنید، روسیه پانزدهمین کشور پرجمعیت جهان بوده است، در حالی که در سال 1995 ششم بود. تولدهای ثبت شده در آوریل 2022 کمترین میزان از قرن هجدهم بوده است. آوریل ماه بسیار بدی بود، اما نمایانگر یک مشکل مزمن بود.

کاهش جمعیت منحصر به روسیه نیست: اکثر کشورهای پساکمونیستی شاهد کاهش بوده‌اند، البته نه به این صورت. کاهش آنها آهسته اما قابل کنترل بوده است. جمعیت روسیه در دهه‌های اخیر شاهد رکود شدید و سپس بهبودی نسبی بوده است (به لطف یک دوره مهاجرت زیاد از بخش‌هایی از اتحاد جماهیر شوروی سابق و کمک‌هزینه‌های سخاوتمندانه‌تر کودکان پس از سال 2007)، و به دنبال آن یک سقوط دوباره.

بر اساس گزارش آژانس آمار دولتی، در سال‌های 2020 و 2021 جمعیت کشور در مجموع 1.3 میلیون کاهش یافت. تعداد مرگ‌ومیرها 1.7 میلیون نفر از تولدها بیشتر بود. (سازمان ملل متحد نیز کاهشی را نشان می‌دهد، اما سطحی‌تر است.) این کاهش در میان قومیت‌های روس، که تعداد آنها، طبق سرشماری سال 2021، 5.4 میلیون نفر در سال‌های 2010-21 کاهش یافت، بیشترین کاهش را داشت. سهم آنها از جمعیت از 78 درصد به 72 درصد کاهش یافت.

همه اینها قبل از جنگ شروع شد و نشان‌دهنده همه‌گیری وحشتناک کووید در روسیه است. تعداد رسمی مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری 388091 نفر بود که نسبتاً پایین است. اما اکونومیست کل مرگ‌ومیرهای بیش از حد در سال‌های 2020-23 را بین 1.2 تا 1.6 میلیون تخمین می‌زند. این با تعداد چین و ایالات متحده که جمعیت بسیار بیشتری دارند، قابل مقایسه است. روسیه ممکن است پس از هند بزرگ‌ترین تلفات کووید را در جهان داشته باشد – بالاترین میزان مرگ‌ومیر با 850 تا 1100 مرگ در هر 100000 نفر.

اگر مرگ‌ومیر ناشی از بیماری کرونا را به تلفات جنگ اضافه کنید، روسیه بین 1.9 تا 2.8 میلیون نفر در سال 2020-2023 علاوه بر وخامت طبیعی جمعیتی‌اش از دست داده است. این حتی بدتر از اوایل دهه 2000 بود، زمانی که جمعیت تقریباً نیم میلیون نفر در سال کاهش جمعیت داشت.

این چه معنایی برای آینده روسیه می‌تواند داشته باشد؟ تأثیر تغییر جمعیت اغلب پیچیده است. کاهش تعداد روس‌های در سن فراخوان (که از 18 تا 27 سال به 21 تا 30 سال افزایش می‌یابد) اجرای سربازی عادی بهاره را که از آوریل آغاز می‌شود، برای نیروهای مسلح دشوارتر خواهد کرد.

با وجود چنین عوارضی، تأثیر کلی کاهش جمعیت باعث تغییر عمیق روسیه و بدتر شدن شرایط آن خواهد شد. اکثر کشورهایی که دچار کاهش جمعیت شده‌اند، موفق شده‌اند از تحولات اجتماعی بزرگ اجتناب کنند. روسیه ممکن است متفاوت باشد. جمعیت آن به طور غیرعادی سریع در حال کاهش است و ممکن است تا اواسط قرن به 130 میلیون نفر کاهش یابد. این کاهش با افزایش بدبختی همراه است: امید به زندگی در بدو تولد مردان روسی از 68.8 در سال 2019 به 64.2 در سال 2021 کاهش یافت، بخشی از آن به دلیل کووید و تا حدی به دلیل بیماری‌های مرتبط با الکل. مردان روسی اکنون شش سال زودتر از مردان در بنگلادش و 18 سال زودتر از مردان در ژاپن می‌میرند.

نیکلاس ابرشتات، جمعیت‌شناس در موسسه امریکن انترپرایز در واشنگتن، استدلال می‌کند که این کشور ترکیبی عجیب از مرگ‌ومیر جهان سوم و آموزش جهان اول را ارائه می‌دهد. این کشور دارای بالاترین میزان پیشرفت تحصیلی در بین افراد بالای 25 سال در جهان است. اما مهاجرت جوانان تحصیل‌کرده این مزیت را از بین می‌برد. به گفته وزارت ارتباطات، 10 درصد از کارگران آن در سال 2022 کشور را ترک کردند. بسیاری از آنها مرد جوان بودند. خروج آنها نسبت جنسی نامتعادل روسیه را بیشتر تغییر می‌دهد، که در سال 2021 به این معنی بود که به ازای هر 100 مرد، 121 زن بزرگ‌تر از 18 سال وجود داشت.

به نظر می‌رسد که حلقه نابودی جمعیتی، ولع آقای پوتین برای تسخیر را کاهش نداده است. اما به سرعت روسیه را به کشوری کوچک‌تر، بدتر و فقیرتر تبدیل می‌کند که جوانان از آن فرار می‌کنند و مردان در 60 سالگی می‌میرند. این تهاجم یک فاجعه انسانی بوده است – نه تنها برای اوکراینی‌ها.

منبع: اکونومیست