سیگنال عربستان برای پایان سلطه دلار بر صنعت نفت

هفته گذشته محمد الجدان، وزیر دارایی عربستان سعودی، اعلام کرد که پرداخت‌ها برای فروش نفت خود را به ارزهای مختلف می‌پذیرند. بدین ترتیب عربستان قرارداد انحصاری خود با دلار آمریکا که نیم‌قرن دوام داشت را شکست.

در ماه‌های پایانی سال 1973، آمریکا در تلاش بود تا از ضربه ویرانگر تحریم نفتی خارج شود. کشورهای تولیدکننده نفت با ابتکار سازمان کشورهای صادرکننده نفت (OPEC) و رهبری عربستان سعودی، در مجموع تصمیم گرفتند تا دست بزرگ‌ترین مشتری خود، ایالات متحده را از این صنعت قطع کنند.

اوپک به دنبال قیمت‌های بالاتر بود و در مذاکرات خود برای گرفتن امتیاز قیمت از آمریکا شکست‌خورده بود.

آمریکا خود را در ناهنجاری اقتصادی یافت. آن‌ها وارد رکود شده بودند و پرداخت وجوه اضافی برای ارضای قیمت‌های بالاتر اوپک دشوار بود. سعودی‌ها و کشورهای دیگر نیز مصمم بودند قیمت خود را حفظ کنند. در اینجا هنری کیسینجر، وزیر امور خارجه نیکسون، وارد شد. کیسینجر می‌دانست که در امور مالی باید یا در مورد قیمت‌ها یا شرایط مذاکره کند.

بنابراین کیسینجر جایگزین را انتخاب کرد. او شرایط را تعیین می‌کرد. کیسینجر به ملک فیصل گفت ایالات متحده قیمت شما را می‌پذیرد، اما شما باید تمام نفت خود را به دلار آمریکا بفروشید. و به این ترتیب «پترو دلار» (Petro-dollar) معروف متولد شد.

قرار بود پترو دلار بر تجارت بین‌المللی و اقتصاد ایالات متحده تأثیر عمیقی بگذارد. قرارداد کیسینجر باعث شد ایالات متحده تبدیل به تاجر بزرگ جهان شود. از آن زمان به بعد، امور مالی بین‌المللی تقریباً تمام معاملات را به دلار تنظیم می‌کرد.

برای ایالات متحده، این زمانی بود که کشور از یک اقتصاد مبتنی بر تولید به یک اقتصاد مبتنی بر امور مالی تبدیل شد. هر کس که می‌خواست از چین، هند یا کشور دیگری کالا بخرد، دلار روش ترجیحی بود و البته تجارت نفت در سراسر جهان نیز به دلار بود.

از آنجایی که ایالات متحده به قطب مالی جهان تبدیل شد، روند صنعتی‌زدایی را نیز آغاز کرد. سودآوری و سهولت ورود به امور مالی بسیار فراتر از هر کارخانه تولیدی است. راه‌اندازی یک شرکت خدمات مالی به آسانی تصویب چند مقررات و اجاره فضای اداری است. اما یک کارخانه تولیدی نیاز به اعمال هزینه‌های سنگینی دارد.

بنابراین اقتصاد آمریکا به سمت امور مالی روی آورد. برای سال‌ها، کارفرمایان اصلی مدرسه بازرگانی هاروارد، شرکت‌های خدمات مالی – از بانک‌های سرمایه‌گذاری و تجاری گرفته تا سرمایه‌گذاری مخاطره‌آمیز و انواع صندوق‌ها بودند. امور مالی به مکانی برای فارغ‌التحصیلان بلندپروازانه مدرسه بازرگانی تبدیل شده بود.

با این حال، همه چیز در این هفته تغییر کرد. پس از 50 سال، عربستان سعودی رسماً اعلام کرد که حاضر است ارزهای دیگری را برای پرداخت نفت خود بپذیرد. محمد الجدان وزیر دارایی عربستان سعودی در نشست مجمع جهانی اقتصاد در داووس سوئیس اعلام کرد:

«هیچ مشکلی در مورد بحث درباره چگونگی تسویه توافقات تجاری وجود ندارد، خواه به دلار آمریکا باشد، چه یورو باشد، چه ریال سعودی باشد.»

این می‌تواند تبدیل به یک اعلامیه مالی بزرگ در سرتاسر دنیا شود. عربستان سعودی رسماً پایان ارزش پترو دلار را به عنوان تنها مکانیسم قیمتِ مهم‌ترین صادرکننده نفت جهان اعلام کرد.

البته آمریکا نزدیک به یک سال است که در این مسیر حرکت کرده است. ابتدا اخراج روسیه از سیستم سوئیفت اتفاق افتاد، و سپس اقدام شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، در ماه گذشته و سفر او به عربستان پیش آمد. و اکنون یکی از مقامات ارشد پادشاهی سعودی گزارش می‌دهد که عربستان نفت خود را تقریباً به هر ارزی می‌فروشد.

این یک تغییر در امور مالی جهانی است، که تعداد کمی از آن را می‌توان در گذشته یافت. در این بین کشوری که بیشترین تأثیر را خواهد پذیرفت، ایالات متحده خواهد بود.

دوری کردن عربستان سعودی از معاملات پترو دلار باعث کاهش کل عرضه شناور دلار می‌شود. در عین حال توانایی آمریکا برای تامین مالی بدهی‌های خود درست زمانی کاهش می‌یابد که میزان بدهی را به طور چشمگیری افزایش داده است.

بعد 50 سال، تخت سلطنت دلاری آمریکا و مرکز بلامنازع مالی جهانی متزلزل شده است. روز سه‌شنبه، وزیر سعودی گفت که آن روزها به پایان رسیده است.